Tại Hội nghị Văn hóa toàn quốc triển khai thực hiện Nghị quyết Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII của Đảng vừa được tổ chức mới đây, NSND Trịnh Thúy Mùi – Ủy viên Ủy ban toàn quốc Liên hiệp các Hội VHNT Việt Nam – Chủ tịch Hội nghệ sĩ sân khấu Việt Nam – đã trình bày tham luận chủ đề: Văn học nghệ thuật Việt Nam không ngừng phát triển trước hội nghị.
Thực hiện tốt Nghị quyết 23 của Bộ Chính trị khóa X về việc tiếp tục xây dựng VHNT phát triển trong thời kỳ mới; Nghị quyết 33 Ban chấp hành TWW Đảng khóa XI về xây dựng và phát triển văn hóa, con người Việt Nam đáng ứng yêu cầu phát triển bền vững đất nước. Nền văn nghệ hiện đại Việt Nam trong hai thập niên đầu thế kỷ XXI đã đóng góp nhiều thành tựu to lớn trong đời sống văn hóa tinh thần của nhân dân. Hoạt động sáng tạo tác phẩm VHNT có giá trị tư tưởng và chất lượng nghệ thuật cao, để lại ấn tượng tốt đẹp trong lòng công chúng và bạn bè quốc tế. Nhiều tác phẩm VHNT đi sâu vào tuyên truyền Nghị quyết của Đảng, đã tác động đến tư tưởng tình cảm và làm thay đổi nhận thức của để hoàn thiện nhân cách con người. Điều ấy chứng tỏ văn nghệ sĩ đã và đang thực hiện thắng lợi đường lối VHVN của Đảng, đã kế thừa và phát huy truyền thống tốt đẹp của nền văn hóa Việt Nam, đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững đất nước.
Những thách thức sự phát triển trong nền VHNT hôm nay
Đội ngũ sáng tạo VHNT trẻ có trình độ chuyên nghiệp, có thực tế, dày dặn vốn sống, giỏi nghề, vẫn hết sức thiếu vắng và bị đứt gãy về sự kế tục. Sau năm 1954 gần như 100% đội ngũ sáng tạo VHNT được Đảng và Chính phủ Việt Nam ưu tiên hàng đầu, cho đào tạo đội ngũ văn nghệ chủ lực Việt Nam hiện đại tại các nước Đông Âu Xã hội chủ nghĩa. Đã tạo nên thế hệ vàng và thời kỳ hoàng kim cho VHNT nước nhà. Hiện nay, đội ngũ sáng tạo nghệ thuật chủ yếu đào tạo trong nước, rất thiếu điều kiện để tiếp xúc với tinh hoa văn học thế giới. Phải chăng vì vậy mà VHNT nói chung và nghệ thuật sân khấu nói riêng đang hiếm có khó tìm các tài năng xuất chúng trong đội ngũ sáng tạo như trước đây. Riêng nghệ thuật sân khấu cho thấy sự thiếu hụt của đội ngũ tác giả đạo diễn trẻ tài năng một cách trầm trọng nhất của thế kỷ XXI.
Công tác lý luận phê bình là công tác định hướng thẩm mỹ cho hoạt động văn nghệ, cho người thưởng thức văn nghệ nhưng các chuyên gia có nghề cao thì tuổi tác cũng đã ngày một cao. Chuyên gia trẻ chỉ dừng lại ở tuyên truyền quảng bá tác phẩm chứ chưa có nhiều công trình bài viết lý luận phê bình, thiếu đánh giá tác phẩm, phân tích tác phẩm, chất lượng như mong đợi.
Có những chính sách chưa đáp ứng được cho hoạt động sáng tác. Về lĩnh vực sáng tác văn nghệ đã có Nghị định 61 Chính phủ qui định về chế độ nhuận bút VHNT, nhưng chế độ nhuận bút này nhiều nơi không đủ kinh phí để chi trả nhuận bút đúng như qui định của Nghị định Chính phủ ban hành. Các đơn vị nghệ thuật địa phương phải sát nhập vào các trung tâm văn hóa, là đơn vị sự nghiệp hoạt động công tác tuyên truyền phong trào, nên nghệ thuật sân khấu có nơi đang bị tha hóa vào công tác nghiện sư. Tính chất chuyên nghiệp và bản sắc nghệ thuật truyền thống đều bị phai nhạt đáng tiếc.
Công tác định hướng đào tạo khán giả: riêng nghệ thuật sân khấu đang đặt ra cho những người làm nghề về trách nhiệm và thách thức to lớn. Đó là phải tìm cách thoát khỏi tình trạng đang mất trắng khán giả, nhất là sân khấu truyền thống. Nếu không tìm cách giải quyết kịp thời thì sân khấu truyền thống sẽ có nguy cơ tụt hậu, đứng trước thách thức lớn trong việc tồn tại và phát triển. Nguyên nhân là do chúng ta chưa chú trọng đúng mức vào giáo dục đào tạo các thế hệ khán giả trẻ, mới của sân khấu truyền thống. Lớp khán giả trung cao niên đông đảo, quen thuộc, hiểu và say mê sân khấu truyên thống của những năm trước đây, đã ngày một ít dần và không xa sẽ không còn nữa.
Thực trạng ứng dụng công nghệ 4.0 vào văn nghệ, công nghiệp văn hóa hiện nay đang đóng vai trò mũi nhọn của nền kinh tế tri thức, làm thành tựu của cuộc cách mạng khoa học công nghệ góp phần truyền bá bảo tồn phát huy giá trị tinh hoa văn hóa nghệ thuật tuy nhiên văn nghệ còn xa lạ với cách mạng khoa học công nghệ. Cơ sở vật chất các hoạt động sân khấu đa phần cũ kỹ lỗi thời, khó có thể nói lên việc ứng dụng công nghệ 4.0. Có thể thấy nghệ thuật sân khấu Việt Nam trong công cuộc Cách mạng 4.0 có lẽ nhà hát phải có trang thiết bị tương ứng, đặc biệt phải có đội ngũ sáng tạo, khán giả đều phải mang tầm tri thức của thời đại cách mạng công nghệ 4.0.
Chúng tôi rất kì vọng vào sự đổi mới mạnh mẽ trong phát triển văn hóa để nền văn nghệ được phát triển xứng tầm với nền phát triển đất nước. Để hoạt động sân khấu vượt qua khó khăn thách thức, chúng tôi xin đề xuất các vấn đề mà theo chúng tôi là rất cần thiết:
Về chế độ chính sách, những khó khăn về nhân lực tài lực khiến cho nhiều đơn vị nghệ thuật đang hoạt động vất vả và chênh vênh. Chính sách tiền lương đã cải cách nhưng vẫn chưa tạo ra động lực đủ mạnh cho người hưởng lương phát huy tài năng cống hiến. Vì vậy, ngành sân khấu rất cần quan tâm đầu tư hơn nữa về cơ sở vật chất về cơ chế đặc thù cho đặc thù nghệ thuật biểu diễn sân khấu, đảm bảo đời sống, giảm bớt khó khăn cho văn nghệ sĩ. Tạo động lực cho VHNT phát triển hài hòa cùng các thành phần khác.
Đầu tư đào tạo nguồn nhân lực: đào tạo đội ngũ sáng tác VHNT bằng cơ chế đặc thù, gửi người đi học tại các nước phát triển để tiếp nối thế hệ tài năng cho VHNT. Xây dựng cơ chế đặc thù để đào tạo trong nước, nhằm khôi phục dần đội ngũ sáng tác VHNT đang khủng hoảng.
Đầu tư đào tạo khán giả: sân khấu không thể tồn tại nếu không có khán giả. Đây là vấn đề hết sức nhức nhối của nghệ thuật sân khấu hiện nay. Một trong những vấn đề, đề án được quan tâm nhất của chúng tôi là đề án chiến lược phát triển nghệ thuật sân khấu bằng cách giới thiệu nghệ thuật truyền thống trong trường học nhằm bảo tồn phát huy tinh hoa nghệ thuật truyền thống đang có nguy cơ thất truyền. Đồng thời, đào tạo khán giả trẻ của sân khấu. Đây là hoạt động hết sức cần thiết mang tính khả thi cao, vừa trang bị kiến thức lịch sử nước nhà cho giới trẻ vừa có tác dụng đào tạo định hướng khán giả chung cho nghệ thuật sân khấu.
Đầu tư quỹ hỗ trợ phát triển VHNT: Nhà nước nên đầu tư và kêu gọi đầu tư cho quỹ hỗ trợ phát triển VHNT để đặt hàng sáng tác cho các đơn vị công lập và cả đơn vị ngoài công lập. Tạo sự công bằng bình đẳng nhằm tạo điều kiện tiếp tục đẩy mạnh công tác xã hội hóa VHNT trong tiến trình phát triển văn hóa nghệ thuật.
Đầu tư mạnh mẽ cho tác phẩm về đề tài hiện đại: vì sự thôi thúc khẩn thiết đòi hỏi của xã hội, nên sâu khấu phải đầu tư mạnh mẽ hơn nữa cho những tác phẩm mang đề tài hiện đại, nhằm tổ chức đối thoại với người xem, bằng những vở diễn phản ảnh sâu sắc sinh động vấn đề, đồng thuận giữa ý đảng và lòng dân trong cuộc sống hôm nay. Đặc biệt đề tài chính luận về thế sự, mang ý nghĩa giáo dục tư tưởng của Đảng. Những tác phẩm này rất cần Đảng và Nhà nước quan tâm tạo điều kiện cho vở diễn, được biểu diễn trong các trường Đảng, các kỳ họp Quốc hội, HDND, để cán bộ đảng viên phải là người học tập và thẩm thấu trước tiên, nhằm thực hiện quyết tâm lớn của Đảng về xây dựng và phát triển văn hóa, con người Việt Nam, đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững đất nước, để nghệ thuật góp phần tích cực nhất vào việc phát huy sức mạnh văn hóa và con người Việt Nam, vượt quan những thách thức trong quá trình đưa đất nước phát triển và hội nhập quốc tế.
