Tiến sĩ Bác sĩ Nguyễn Hữu Toản – Giám Đốc Phòng khám An Khang Vinamilk (phải) tham gia buổi tư vấn trực tuyến tại VOH Online.

Với bệnh tiểu đường, chế độ dinh dưỡng rất quan trọng trong việc phòng ngừa và kiểm soát bệnh. Ăn uống sao cho hạn chế nguy cơ mắc bệnh đái tháo đường? Người đang bị bệnh phải tuân thủ chế độ dinh dưỡng như thế nào để cải thiện sức khỏe? Những sản phẩm sữa phù hợp cho người bị đái tháo đường là gì?... Quan tâm đến các vấn đề về dinh dưỡng trong dự phòng và điều trị bệnh đái tháo đường, quý độc giả có thể tham gia chương trình giao lưu trực tuyến: Dinh dưỡng khoa học cho người mắc bệnh đái tháo đường (tiểu đường).

Tham gia tư vấn là Tiến sĩ Bác sĩ Nguyễn Hữu Toản – Giám Đốc Phòng khám An Khang Vinamilk.

Bệnh tiểu đường: Đây là đại dịch toàn cầu trong thế kỷ 21 vì cho tới nay có 285 triệu người (6,4 %) dân số mắc bệnh.

2025 là 330 triệu, 2030 là 480 triệu người mắc bệnh tiểu đường. Cảnh báo hơn 50% người bị bệnh không biết mình mắc bệnh tiểu đường.

Tại các nước chậm phát triển con số này lên tới 80%. Đây là nguyên nhân gây tử vong thứ 4 ở các nước phát triển. Hàng năm có khoảng 3,4 triệu người tử vong có thể do tiểu đường = mỗi phút có 6 người tử vong.

Nhu cầu phải nằm viện đối với người tiểu đường cao gấp 4 lần so với người thường. Ngân sách chăm sóc y tế chiếm 5-6% ngân sách quốc gia của nhiều nước.

Đái tháo đường có rất nhiều biến chứng trầm trọng: tim mạch, nhồi máu cơ tim, đột quỵ, suy thận, mù mắt hoặc đoạn chi do tắc mạch nhỏ. Nguy cơ phải đoạn chi so với người thường gấp từ 15 – 40 lần.

Cảnh báo, béo phì là một trong những yếu tố nguy cơ đối với bệnh đái tháo đường, đặc biệt tuyp 2. Nguy cơ gia tăng bệnh đái tháo đường ở trẻ em.

Người bệnh đái tháo đường giảm hi vọng sống từ 2-8 năm.

Chế độ ăn uống tập luyện vừa phải có thể phòng ngừa đái tháo đường đến 60%.

Việt Nam không phải là nước có nhiều người đái tháo đường nhưng có tốc độ gia tăng bệnh đái tháo đường nhanh nhất. Từ 2002 đến 2012 tăng 5,4 %. TPHCM bệnh tăng 11%.

Chẩn đoán ở VN thường muộn hơn. Chưa được chẩn đoán ở cộng đồng đến 62%.

Bệnh đái tháo đường trẻ hóa rõ rệt. Bình thường ngoài 40 tuổi, tuy nhiên gần đây, nhiều trẻ từ 11 -15 tuổi cũng mắc bệnh đái tháo đường. Phải can thiệp để giảm trọng lượng, kết hợp ăn uống dùng thuốc nhưng kết quả không được mỹ mãn. 

Dấu hiệu phát hiện đái tháo đường

Phần lớn không có dấu hiệu nhưng khi xuất hiện các biểu hiện ăn nhiều, uống nhiều, sụt cân khi khám đã muộn. Tốt nhất nên đi khám khi xuất hiện yếu tố nguy cơ: huyết áp cao, rối loạn mỡ máu, béo phì ở người trung niên…

Nên kiểm tra đường huyết lúc đói hoặc làm biện pháp tăng đường huyết hoặc xét nghiệm huyết sắc tố HbA1c.

Tiền tiểu đường hay còn gọi là rối loạn đường huyết lúc đói hoặc rối loạn dung nạp glucose – có đường cao nhưng chưa đủ cao để bị bệnh tiểu đường.

Để tầm soát tiểu đường cần nhịn ăn trước 8 giờ, xét nghiệm nếu lượng đường huyết lúc đói >= 126mg/dl (7mlmol/lít). Hoặc xét nghiệm bất kì >= 200mg/dl (11,1mlmol/lít) Hoặc làm biện pháp dung nạp glucose sau 2 giờ lượng đường >= 200mg/dl (11,1mlmol/lít), nếu lượng đường gần tới các mức này thì bị tiền tiểu đường.

Phân biệt Tiểu đường type 1 – type 2

Type1: do không sản xuất được insulin hoặc sản xuất quá ít gây ra rối loạn đường huyết, đường huyết cao dẫn đến biến chứng trầm trọng. Thường xuất hiện sớm, hay gặp ở người trẻ dưới 20 tuổi. Nguyên nhân có thể do bệnh tự miễn.

Type 2: thường do tụy sản xuất ít insulin hoặc tính mẫn cảm của insulin với tế bào giảm khiến tế bào không sử dụng được insulin để chuyển hóa đường. Trước đây thường xuất hiện ở người trung niên nhưng nay đã bị trẻ hóa do đô thị hóa, thay đổi về lối sống, ít vận động, ăn uống ít cân đối, thừa cân béo phì nhiều.

80% đái tháo đường tuýp 2 do thừa cân, béo phì.

Dù bị type 1 hay type 2 thì điều trị phải dùng insulin hoặc thuốc để kéo đường huyết xuống. Giảm biến chứng tiểu đường bằng cách điều hòa chuyển hóa chất béo, điều hòa huyết áp…

Ngăn ngừa tiểu đường

Không có biện pháp ngăn ngừa tiểu đường đặc hiệu nhưng có thể đối với type 2 do nhiều yếu tố nguy cơ có thể thay đổi được để ngăn chặn:

- Dinh dưỡng đầy đủ cân đối tránh béo phì.

- Vận động cơ thể phù hợp với từng lứa tuổi, nghề nghiệp (bơi lội, chạy bộ, đạp xe đạp...)

Type 1 có thể do nhiều yếu tố nguy cơ: di truyền, bệnh tuyến tụy, bệnh toàn thân… làm tổn thương tế bào beta nên không có biện pháp phòng bệnh đặc hiệu.

Tiến sĩ Bác sĩ Nguyễn Hữu Toản trả lời bạn đọc: 

* Ngọc Duyên - thithao@yahoo.com: Mẹ tôi năm nay 56 tuổi. Bác sĩ chẩn đoán mẹ tôi bị bệnh tiểu đường nhưng mức đường huyết chỉ khoảng 8mmol/l. Cho tôi hỏi ở mức đó, mẹ tôi có thể không uống thuốc tây điều trị mà tuân thủ chế độ dinh dưỡng khoa học nghiêm ngặt cộng với tập thể dục thể thao thì có thể chữa khỏi bệnh không? Cảm ơn bác sĩ.

- Trả lời: Với mức đường huyết lúc đói là 8mmol/l, có thể ăn uống đầy đủ, cân đối và tập luyện thường xuyên đúng cách, có thể điều chỉnh đường huyết về mức ổn định được.

* Minh Sang - xuansang…@yahoo.com: Người bị bệnh tiểu đường cần kiêng ăn những sản phẩm nào? Sữa dành cho người tiểu đường có được coi là sản phẩm thay thế bữa ăn chính cho người bị tiểu đường được không?

- Trả lời: Người tiểu đường cần tránh những thực phẩm có chỉ số đường huyết cao (lớn hơn hay bằng 70) như các loại đường ngọt; Mạch nha, mật ong, nước mía, chối, bánh quy ngọt; các loài bánh, chế phẩm có đường ngọt; các loại trái cây ngọt sấy khô, trái ngâm đường; Các đồ uống có cồn.

Sữa dành cho người đái tháo đường có thể, nhưng không nên thay thế bữa ăn chính của người bị đái tháo đường, mà phải coi là sản phẩm bổ sung và dùng khi các bữa ăn chính không cung cấp đầy đủ năng lượng và các chất dinh dưỡng, khi mệt mỏi, ăn không ngon miệng, quá bận rộn hoặc đi xa, không thể chuẩn bị bữa ăn như bình thường, hoặc dùng sữa như những bữa phụ trước hay sau khi tập luyện.

Nên dùng sữa dành cho người đái tháo đường mỗi ngày từ 1-3 lần, mỗi lần một ly, pha 6 muỗng gạt sữa với 200ml nước đun sôi để ấm. Như vậy mỗi ly cung cấp cho ta chừng 220Kcal.

* Nguyễn Thị Tâm - tamnguyen…@yahoo.com: Tôi năm nay 30 tuổi. Tôi đang có thai được 3 tháng và bị tiểu đường tuýp 2 từ trước khi mang thai. Tôi không bị nghén và thèm ăn rất nhiều thứ. Nhưng xin hỏi bác sĩ tôi cần phải ăn uống như thế nào để bệnh không nặng thêm và không ảnh hưởng đến em bé. Xin cảm ơn bác sĩ.

- Trả lời: Bạn đã bị đái tháo đường 3 năm nay và đang mang thai. Để bệnh không nặng thêm, không có các biến chứng và không ảnh hưởng đến sức khỏe thai nhi, cần ăn đầy đủ vầ cân đối về năng lượng và các chất dinh dưỡng.

Cụ thể: Năng lượng 25-30 Kcal cho mỗi kg cân cơ thể, chất đạm 15-20%; chất béo 20-30%; chất bột đường 50-65%; chất xơ 20-30g, muối dưới 6g mỗi ngày nếu huyết áp cao hay suy thận.

Nên chia thành nhiều bữa (4-6 bữa) và cho những thức ăn có chỉ số đường huyết thấp (bằng hoặc dưới 55)  như các loại bánh mì không độn phụ gia, gạo và các chế phẩm như mì chủ, bún, tấm; sữa không béo, sữa chua hay phô mai không bơ, tất cả các loại cá.       

* Nam Hải - hait…@yahoo.com.vn: Bố tôi năm nay 62 tuổi. Bố tôi vừa phát hiện bị bệnh tiểu đường cách đây vài tháng. Bố tôi phải ăn uống kiêng khem để không tăng chỉ số đường huyết thêm. Nhưng như vậy tôi lo sẽ không đảm bảo sức khỏe. Tôi muốn mua thêm sữa bổ sung dinh dưỡng cho bố nhưng không biết nên chọn sản phẩm nào là phù hợp nhất?

- Trả lời: Bạn có thể dùng sữa dành cho người đái tháo đường của Vinamilk với tên gọi Diecerna. Mỗi ngày dùng 1-3 ly sữa (6 muỗng gạt sữa+200ml nước sôi để ấm, ta có một ly 237ml, với năng lượng mỗi ly chừng 220 Kcal).

Sản phẩm này giúp ổn định đường huyết với loại đường Panatino, có chỉ số đường huyết thấp (27,6). Sữa có bổ sung các acid béo một và nhiều nối đôi (MUFA và PUFA) hỗ trợ cho tim - mạch, có L- Carnitine để hỗ trợ chuyển hóa chất béo thành năng lượng .Có Insulin và Oligofructose hỗ trợ cho hệ thống tiêu hóa và các Vitamin A, B, C, E, các vi khoáng kẽm, Selen ,làm tăng miễn dịch, giảm mệt mỏi.

* Ngọc Mai - mait…@gmail.com: Xin cho hỏi người bị bệnh tiểu đường mỗi ngày nên uống lượng sữa bao nhiêu thì đủ? Tôi nghe nói uống sữa không đúng cách dù là sữa dành riêng cho người tiểu đường cũng có thể làm cho bệnh nặng thêm. Nhờ bác sĩ chương trình tư vấn cho tôi uống sữa đúng cách là như thế nào?

- Trả lời: Uống sữa đúng cách với người đái tháo đường là uống sữa dành riêng cho người đái tháo đường (ví dụ sữa Diecerna của Vinamilk), với ý nghĩa bổ sung cho một chế độ ăn đầy đủ, cân đối về năng lượng và các chất dinh dưỡng). Cũng có thể uống sữa không béo, không đường hay sữa chua không béo, mỗi ngày 3 khẩu phần (3 serving): 1 ly sữa+1-2 hũ sữa chua.

* Hương Lan - hahuong….@gmail.com: Tôi bị bệnh tiểu đường 3 năm nay. Lúc đầu có dùng thuốc, 8 tháng gần đây tôi đã ngưng uống, đi kiểm tra đường máu bình thường. Xin bác sĩ cho biết như vậy bệnh tiểu đường của tôi đã hết hẳn chưa? Tôi có phải tiếp tục ăn uống kiêng khem hay uống thuốc nữa không? 

Trả lời: Không rõ bạn bị đái tháo đường type 2 hay tiền đái tháo đường (còn gọi rối loạn đường huyết lúc đói hoặc dung nạp Glucose), thuốc dùng là gì và thử đường huyết mấy lần, có thử HbA1c không?

Bạn nên kiểm tra đường huyết lúc đói, hoặc làm nghiệm pháp tăng đường huyết và thử HbA1c. Nếu mọi chỉ số bình thường, bạn vẫn nên ăn chế độ ăn đầy đủ và cân đối, luyện tập thể lực đều đặn, đúng cách để phòng tránh bệnh tật.

* Thùy Dương - nguyenduong91@gmail.com: Em tôi năm nay 15 tuổi và bị bệnh tiểu đường. Xin hỏi bác sĩ có thuốc nào giúp hạ đường huyết không tăng lên nữa không? Tôi nghe nói nước gạo lứt rang giúp hạ nhanh đường huyết, liệu em tôi có thể dùng được không? Cảm ơn bác sĩ!

- Trả lời: Thuốc làm hạ đường huyết có nhiều loại, nhưng nếu đái tháo đường type 1 hay type 2 cách dùng có khác nhau.

Thuốc gồm Insulin tiêm chích (có loại tác dụng nhanh, bán chậm, chậm hoặc kết hợp); Thuốc viên uống (có nhóm thuốc kích thích tụy tạng tăng sản xuất insulin, Thuốc tăng tính mẫn cảm của Insulin, Thuốc giảm hấp thu chất bột đường từ ruột, Thuốc ức chế enzyme DPP IV hay những thuốc kết hợp Metformin với những thuốc khác…).

Để dùng thuốc đúng, tránh tai biến… bệnh nhân cần tới khám tại các cơ sở chuyên khoa nội tiết - Đái tháo đường để được khám, tư vấn và điều trị toàn diện.

* Thanh Tâm - tamnguyenlt@hcm.com.vn: Tôi bị bệnh tiểu đường 6 năm nay. Tôi cũng hiện đang uống thuốc bác sĩ kê toa. Tôi muốn hỏi thêm là tôi nghe nói uống nước khổ qua hàng ngày cũng giúp giảm đường huyết. Điều này có đúng không thưa bác sĩ? Bản thân tôi uống thì thấy ngủ ngon giấc hơn trước. Cảm ơn bác sĩ.

- Trả lời: Khổ qua và một số thực phẩm khác có thể hỗ trợ điều trị chứ không thể thay thế thuốc nếu bạn thật sự bị đái tháo đường.

* Phương Thảo - hoacomay15@yahoo.com: Tôi bị bệnh đái tháo đường 4 năm. Trong ăn uống tôi cũng cố gắng kiêng khem. Nhưng tôi muốn hỏi là trong việc uống sữa, tôi có thể uống sữa đậu nành thay cho sữa bột nguyên kem được không? Xin cảm ơn.

- Trả lời: Sữa đậu nành KHÔNG ĐƯỜNG rất tốt, không nên uống sữa bột nguyên kem mà chỉ nên uống sữa dành cho người đái tháo đường - Diecerna của Vinamilk hay sữa không béo, không đường.

Vì ngoài tác dụng điều hòa đường huyết, những sữa được phép dùng như nói trên còn điều hòa mỡ máu, tránh những biến chứng khác của đái tháo đường như xơ vữa động mạch, cao huyết áp, tổn thương mạch máu nhỏ ở thận, ở tim…

* Hồng Hạnh - hanhbinhdinh@yahoo.com: Tôi năm nay 58 tuổi. Thỉnh thoảng tôi thấy gan bàn chân mình nóng ran như xát ớt. Tôi hay thèm ăn dù không đói bụng. Xin cho hỏi đó có phải là hiện tượng của bệnh đái tháo đường không? Nếu phải, tôi có thể khám bệnh tiểu đường ở đâu?

- Trả lời: Tuổi cao, thèm ăn nhiều... có thể kiểm tra tại các khoa nội tiết - đái tháo đường các bệnh viện hoặc phòng khám. Phòng khám đa khoa An Khang của Vinamilk là địa chỉ đáng tin cậy của bệnh nhân đái tháo đường, vì chúng tôi có đầy đủ thiết bị và đội ngũ chuyên gia nhiều chuyên khoa có thể giúp chẩn đoán sớm, theo dõi, xử lý toàn diện bằng thuốc, dinh dưỡng, tập luyện,…

* Ngô Thi Thao - thithao1985@yahoo.com: Tôi muốn hỏi ăn uống đồ ngọt nhiều có phải bị bị bệnh tiểu đường không? Con tôi 7 tuổi rất thích uống nước có đường nhiều như trà xanh, trà bí đao, các loại nước ngọt... Tôi cũng muốn cháu hạn chế uống nhưng phải có những thứ nước này con tôi mới chịu ăn. Cháu có nguy cơ mắc bệnh tiểu đường không bác sĩ? Xin chương trình tư vấn giúp!

- Trả lời: Thích và ăn, uống nhiều đồ ngọt dễ gây thừa cân, béo phì, mà 80% người béo phì bị đái tháo đường type 2.

* Trần Văn Đăng - tranvandang295@gmail.com: Tôi 49 tuổi. Tôi đo đường huyết lúc đói là 116. Bác sĩ cho tôi hỏi như vậy tôi có bị tiểu đường không?

- Trả lời: Đường huyết lúc đói nếu lớn hơn hoặc bằng 126 mg/dL, người bệnh được chẩn đoán đái tháo đường. Tuy nhiên, nên làm thêm nghiệm pháp tăng đường huyết và HbA1c.

Mức 116mg/dL của bạn phản ánh bạn bị rối loạn đường huyết khi đói, hoặc rối loạn dung nạp Glucose hoặc tiền đái tháo đường.